“Thôi thôi, khuyên con trẻ mựa đừng vụng tính, già lừa e lỡ lính lỡ làng, phải nghĩ trong cái cuộc gia đàng, lo mà dựng tào khang kịp bạn.” Thưa mẹ, con gẳng chuộng kẻ gia viên điền sản, con nào khi sĩ tráng hàn vi, con nguyện một lòng, chờ đáng nơi cử án tề mi, dầu khó đói quản gì chút phận. Xin mẹ mựa đừng trách lẩn, chưa phải nơi con chửa khấng nâng khăn, thưa mẹ con nguyện làm sao, ưng chỗ nào cho được như Ái nhơn, dường ấy mới đẹp dươn con trẻ.” “Úy châu cha! Nghe hơi con nói lẽ, mẹ dám né cho con, ai đời gái ở núi non, mà tính chuyện lầu son cửa các! Con muốn vậy phải ở vầy tới thác, khó mà trông chim vạc ăn ngày, đếm thật thà hai sáu mười hai, đừng tưởng dễ trèo cây kiếm cá!” Lời chưa dứt bỗng thấy người đâu lạ, tới ngừng xe song mã trước nhà, đầu đội nón Lang sa, miệng ngậm xì gà Lông-đờ-rết thiệt xinh, chơn mang giày bót –chinh xem ra hình quan khách. Nàng thầm nghĩ: “Của chưa biết có bì họ Thạch, chớ như người ni, phong tư xem như cách chú Trường, tám ngán tư thấy cũng vấn vương, huống là tay má phấn dễ lấp mạch thương cho được.” Chàng liếc thấy cũng thầm nghĩ: “Sắc đâu kém tay hường nhan buổi trước dung nghi dường đồng tước nhị Kiều, ai mà dè trong chốn quạnh hiu lại có gái mĩ miều như vậy. Giá dầu đúc nhà vàng cũng phải, biết làm sao vầy ngãi cho đang, nếu bỏ qua tiếc bấy hồng nhan, sau tìm mấy dặm đàng cho đặng?” Trí nghĩ vậy chơn bèn bước thẳng, mụ tiếp chào mau mắn khách quan: “Nhơn việc chi Chợ Gạo băng ngàn, hay là quan khách trái bước lạc đàng chăng nhẽ? Đầu bạc cin vô lễ, mày xanh mựa chấp nê, chén trà thô theo chốn thú quê, dùng thấm giọng mựa hề rằng tục.” “Tôi chẳng phải là người quan chức, mựa ân cần cho nhọc lịnh dì, chẳng qua là thừa nhàn hứng cảnh thả đi, chẳng có việc chi tâm sự. Thấy trồng tỉa ghé vào xem thử, cho rõ cuộc nông trang trong xứ thể mô, thưa dì, bề dì đây nhắm cũng đơn cô, huê lợi ấy có đủ vô ngày tháng?” “Chốn sàn giã đủa chăng bao quản, thú quê nhờ thổ sản tiêu xài, có gái nhà thêu tiểu vá may, nên mới đặng tháng ngày đắp đổi.” “Thưa dì, lịnh ái năm nay mấy tuổi, có nơi nào trao mối tơ chưa?” “Nó năm nay ba bảy đã vừa, mà còn hãy kén lừa cầm sắc. Chẳng hay cậu người Nam hay Bắc, tướng diện như vầy mà phỉnh mụ rằng không phải mặt quan nha, vậy chớ nhà cậu ở gần xa, tên chi nói cho già lởn đắc?” “Thưa dì tên tôi thiệt Ái Nhơn chữ đặt ..” Vừa nói tên, trong phòng nghe biến sắc, nghĩ rằng: “Nếu như người ni thiệt Ái Nhơn, lẽ khi gió đưa dươn cho thiếp. Bấy lâu, nghe tiếng trong lòng đã chiếp, nhưng mà chưa gặp dịp thấy nhau, nay ai xuôi cho lạc đến nguyên đào, có phải là Nguyệt lão khiến cho Thục nữ với anh hào gặp gỡ?” Muốn tạng mặt mà nàng mắc cỡ bởi vậy cho nên, tìm mấy nơi vách hở nghiêng tròng, thấy Ái Nhơn nàng phút phải lòng, nhưng mà còn sợ nỗi chim xanh chê lá thắm. Nghĩ mấy nỗi ngồi một mình mà gẫm, gẫm sự mình càng thảm càng thương; Biện Hòa xưa xem ngọc mới tường, ngọc ẩn đá mắt thường e chẳng thấu! Bày tên họ mụ nghe qua thậm hảo: “Cơ khổ thì thôi, vậy mà mụ lão không tòng, xin quới nhơn mựa chớ phiền lòng, mắt sờ sệt coi không đặng thiệt. Nghe đồn dậy mà bấy lâu chưa biết, nay rõ người chi xiết mừng vui.” “Nhơn đáp rằng: “Phận trẻ cút cuôi, nhờ phụ ấm mua lòng người thế thượng. Dì dầu có hải hà chi lượng, tỏ chút lòng đoái tưởng cũng vừa”. Đang chuyện trò phút nhỏ giọt mưa, ấy mới quả vô thuyết tả mà ưa lưu khách. Mụ rằng: “Chẳng mấy thuở lều tranh dựa vách, trời mưa như vầy, chẳng vội chi nhẹ tách đàng hòe, nghỉ đôi canh chờ tạnh sẽ về, Anh Cô đam gối sách chiếu huê trải lót.” Bây giờ đây mới biết nàng nầy tên là Anh Cô. Anh Cô thiệt hình dung tươi tốt, kém chi người ngọc cốt liễu mi, cái hồng nhan chi nhượng mặt Tây Thi, bề đức hạnh dám bì trang hiền nữ. Vân lời dạy bước ra chào quân tử, Nhơn mãn nhìn quên giữ lễ nghi; chiếu gối xong nàng sấp lưng đi, chàng ngồi đấy tứ chi phuổi động! Mụ dì tiếp: “Phải cậu đừng ngại bụng, mụ xin tạm dụng cơm thô, để mụ biểu con Anh Cô nướng miếng khô cá đuối. Chẳng chi đồ mắm muối, ăn cho qua buổi đỡ lòng, nó nấu một chập thì xong, cậu nằm nghỉ nội trong giây lát.” Nhơn dựa gối tay bèn cầm quạt, trong có đề bài bát cú thi, Nhơn xem qua sức gái dường ni, chi nhượng bực nam nhi xử thế. Thơ rằng: Tối chấp tầm tơ sáng hái dâu, Nhơn nhơ quần áo có màng đâu; Giồi chi son phấn nhơ mình ngọc, Đeo lấy vòng vàng nặng vóc châu. Soi mặt có ghè không sắm kiếng, Xức dầu sẵn nước khỏi mua dầu! Gái lành như vậy đâu hòng có, Trăm cỗ xa nghe cũng đến cầu. Anh Cô bần nữ. Công thêu tiểu sánh nàng Tô Huệ, tài đề thi chẳng nể Đề Oanh, có phải là duyên nợ ba sanh, hay là thói khuynh thành trêu chọc. Đang suy tính nỗi niềm tơ tóc, bỗng mụ đi đâu phút tới kề, hỏi vậy chớ cậu đà có chốn hiền thê, hay còn thiếu kẻ gia tề nội trợ? Nhơn thưa thật rằng chưa có vợ. Anh Cô dọn cơm, thấy Anh Cô mắc cỡ nín thinh; Anh Cô liền bước tới đứng trình, xin quân tử đoái tình dùng bữa. Mụ dì cũng khuyên mời thêm nữa, Nhơn vưng lời cầm đũa gắp khô, tay bưng cơm mà đôi mắt liếc Anh Cô. Cô thẹn mặt bước vô phòng nội. Dùng rồi bữa thì trời đã tối, tất đàng xa Nhơn vội cáo từ. Mụ dì bèn đưa khỏi gia tư, nhơn giục ngựa từ từ nhi tấn. Mụ trở vào cùng con chuyện vãn, khen Ái Nhơn rất đáng hiền tài, Anh Cô ngồi lẳng lặng làm tai, trong lại có tình hoài dạ ái. Đêm nằm vái: “Như có phải mối dây oan trái, xin buộc cho nên ngãi vợ chồng, đừng ghét ghen phận mảnh má hồng, làm cho rữa nhụy bông vì bướm bạc.” Lòng nguyện vậy còn e người tráo chác, ý dốc vầy chưa chắc đặng người yêu, một sợ lo kim bạc phụ tơ điều, thẹn với khách Lam Kiều cha chả! Ai mà khiến thương thầm trong dạ, ngày những đêm rỉ rả đôi hàng, biết no nao ngư thủy hiệp nhứt tràng, biết bao thuở phụng loan kết cánh. Năm canh luống bạn cùng đèn hạnh, sáu khắ trông hình luống ngó mông, ôm tương tư trần trọc khuê phòng, mang đoạn thảm nằm không an giấc. Nhơn từ buổi giã từ thảo thất, nghĩ lại càng lòng dật ủ ê, ngày những đêm mơ tưởng cái mặt huê, ôm dạ đợi đường nghê mà đợi thoại. Quyết một dạ kết duyên kim cải, nguyện môt lòng vầy ngãi trước mai, dẫu tốn hao nhiều ít chẳng nài, miễn là đặng bắt tay giao mặt. “Ngặt một nỗi xích thằng rắn mắt, lẳng lơ không buộc chặt đôi đàng, mình thương người, người có tưởng ta chăng, hay chẳng khấng nâng khăn sửa trấp? Khấn nguyền với trời cao đất thấp, khiến xui cho ta gặp mặt nàng, hỏi đôi lời cho rõ đá vàng, kẻo mà sớm tối luống bàng hoàng tất dạ. Tưởng mà ước vậy chớ bao giờ đặng thỏa, cột phải toan kiếm ngả tìm trâu, nàng Anh Cô chớ phải ai đâu, mà ước cuộc trên dâu torng bộc. Mình nhẫn dầu chí dốc, phải tới lui lễ lộc cho thường. Mụ dì mà đoái chút tình thương, sao cũng đặng tào khương bền bĩ. Bây giờ phải lựa người dày trí, tới viếng thăm giả ý dò lần, tỏ cùng nàng mọi nỗi ái ân, may khi có đặng gần người ngọc. Anh Cô giữ một lòng lừa lọc, việc bướm ong ghẹo chọc không xong, phải làm sao cho có tay trong, đứng ra giúp mai dong mới đặng. Trong tay mình có sẵn, dễ cho mà đổi trắng thay đen, muốn cho nhơn nghĩa vẹn tuyền, chớ nệ hao tiền tốn bạc.” Nghĩ vậy mới kêu thằng năm Lát, vào phòng riêng căn dặn trác sau: “Mầy đi mua năm ba lượng trà tàu, cam Triều Chây bưởi ngọt; trái vải cũng mua vài hộp, hồng tươi cho tốt đôi cân, đem vô Chợ gạo cầu thân, rằng ta kỉnh đáp ân chút lễ. Hễ quen thuộc ra vào ắt dễ, tao nhắm mầy rãnh rẽ xưa nay, hễ mầy lanh tính đặng chuyện nầy, sao cũng đặng thưởng tài vài chục. Lại thêm mầy cũng là tay tâm phúc, nên tao ký chúc cho mầy, vậy thì mầy phải hết dạ ngay, chớ lậu tiếng ra cho ai biết.” “Thưa cậu, tôi là tay trải việc, làm mai thiệt rất hay, đánh xe mui mười mấy năm nay, thằng năm lát nầy ai không thạo. Một ngày cũng là ơn cơm áo, lẽ nào tôi phụ đạo tớ thầy, làm sao tôi cũng ráng công nầy, cho phỉ dạ trước mai vầy bạn.” Cách mặt chưa đầy nửa tháng, Anh Cô nhẫn mãn tương tư, xem càng ngày nhan sắc càng hư, đêm ngày luống tư tư thiết thiết. Bịnh chẳng trọng mà nàng nằm liệt, cơm nước đà chẳng biết tới mùi, thấy bóng người thấp thoáng tới lui, ngỡ là bạn mừng vui gượng dậy! Nằm nghe lóng tiếng người ngoài rẫy, tưởng Ái Nhơn hơ hãi chạy ra, thấy bộ hành lại lại qua qua, hình nhười tưởng sao mà chẳng thấy? Bứt rứt tâm tình lắm bấy, hỏi vậy chớ có phải con trăng già phá khuấy ta chăng? Duyên nợ nầy dầu lỡ gối chăn, khối tình thiếp ngàn năm chưa tan khối. Còn đương nghiêng nửa gối, bỗng nghe nói mái ngoài, mụ dì liền cất tiếng hỏi ai, đến cửa mụ mua khoai hay bắp? Lát vội vã chấp tay bẩm thật, vâng lịnh dưng lễ vật đến dì. Mụ rằng: “Ái Nhơn sao khéo làm kỳ, lễ vật chi cho rộn.” “Thưa dì, chút đỉnh có chi hao tốn, xin dì đừng ngại bụng chẳng vui, ấy là lòng thảo của cậu tui, gọi chút đáp bồi ơn ngỡi.” Nghe lời nói Anh Cô mừng khấp khởi, vụt dậy ngồi nghĩ lại nguồn cơn, người nầy đây là tâm phúc của Ái Nhơn, làm sao tỏ lời hơn tiếng thiệt. muốn mở miệng mà thẹn thuồng không kể xiết, ôm khối tình tha thiết lòng tơ, nếu mà mình giả ý lấp ngơ, làm sao thấu tri cơ cho đặng. Ngần ngại tợ ngậm cay nuốt đắng, bần giùng ngồi than vắn thở dài, trách tạo đoan sao khéo lá lay, xui chi cuộc lòng oài dạ ái. Lửa lòng giục Anh Cô không cầm lại, cũng vì dây oan trái vấn vương, Anh Cô liền bước cẳng xuống giường, vén sáo ra chường tân khách. Giả không biết hỏi qua minh bạch, chẳng hay nhơn viêc chi mà nhẹ tách đàng dài, lễ vật nầy là lễ của ai, đem tới chốn nầy cho mẹ. Mụ lão mới phân qua mọi lẽ, Ái Nhơn là người ghé nhà ta, nay sai người tâm phúc ruột rà, đem lễ vật tới nhà bồi đắp. Năm Lát tiếp: “Cậu tôi mắc việc nhà rất gấp, nên sai tôi thế mặt tới đây.” Anh Cô nghe năm Lát giải bày, bèn đem những lời hay đáp lại: “Ái gia thiệt là khinh tài trọng ngãi, nhưng mà một bữa ăn, có ơn chi người phải nhọc vầy, lẽ gì mạ con tôi chẳng nhậm của nầy, nhưng mà nghĩ chút tất công dày đàng sá, sáng anh có về nói giùm thiếp hết lòng kính tạ, ơn người đã nghĩ ban, phải mà thiếp không cảm mạo thương hàn, thiếp cũng tìm đàng đáp lễ.” Lát nói: ‘Chút vật mọn chi cho nhọc thể, lịnh ái khiêm quá lẽ sao đang, cậu tôi, lịnh ái chưa rõ, thật là người lễ trí đủ đàng, gìn nhơn nghĩa tiếng van như sấm; danh thơm bay muôn dặm, tiếng tốt nổi tứ phang, hiềm vì chưa có chốn tào khang, nên người chịu tam cang chẳng trọn.” Cười chúm chím Anh Cô liền hỏi đón, bộ Ái gia kén chọn lắm sao, chớ như trai gia thế sang giàu, thiếu chi gái má đào cửa các. “Biết vậy, mà cậu tôi tánh khác, muốn lựa tay lội lạc tài ba, không ham gái trắng da, không màng người dài tóc. Cũng hiếm chỗ muốn vầy bạn ngọc, mà cậu tôi lừa lọc không đành, dốc một lòng tìm chốn gái lành, nơi rẫy bái chớ thị thành không chịu.” Nghe tới đó Anh Cô mừng quýnh quiếu, nói vậy thời duyên nợ nầy trời biểu rồi chăng? Anh Cô tiếp: “Gái thú quê lam lụ mần ăn, đâu bì đặng Ả Hằng điện quế. Dầu có có đi nữa phận nghèo, khó xứng dâu xứng rể, người lại chê gia thế hàn vi, làm sao cho nên đạo xướng tùy, người phỉnh vậy chớ mấy khi mà có.” “không, cậu tôi chẳng tham giàu phụ khó, miễn phải nơi xứng đó xứng đăng, cậu tôi thường khi cũng có than rằng, kiếm chốn nâng khăn chẳng dễ. Nói gì thứ gái buôn phấn thiếu gì trong thế, tay bán hương muốn kể dư ngàn, nhưng mà cậu tôi mong kết nghĩa tào khang, đâu màng giống đứng đàng đứng sá. Ấy mới quả ý muốn kết duyên vàng đá, không phải như người ta ít ngày rồi rời rã tóc tơ, từ ngày cậu tôi tới đây rồi về đến nay, ngồi buông hay đọc mấy câu thơ, nhắc nhở cuộc tình cờ mà gặp.” Chưa dứt tiếng Anh Cô đà nói lấp, e mẹ già nghe lập đi chăng? “Thôi anh ngồi đây, để tôi lo cơm nước cho anh ăn, rồi nghỉ kẻo dặm ngàn mệt mỏi.” Anh Cô bước ra sau. Mụ dì liến tiếp nói: “Em nghỉ đây chớ vội trở về, sáng ngày nghe xe lửa xíp-lê, ra mua giấy lên xe chẳng muộn.” Dứt lời cũng lần đường đi xuống, biểu Anh Cô ra bứt ba cộng rau muống nấu canh, lấy miếng khô tra của mẹ để dành, rồi đăm nước mắm ớt tỏi chanh mà dọn. Tính lại không đấy ba món, Anh Cô nấu trọn một giờ, cũng vì mắc ngó Táo quân mà hỏi chuyện tóc tơ, nhìn bà hỏa mà mơ duyên nợ. Cơm nước xong, năm Lát mới kiếm điều nói đỡ, mụ dì ngủ, đặng mà mở sự tình. Anh Cô giả ý làm thinh, để một mình Lát nói: “Cô nấu ăn thiệt giỏi, việc thêu tiểu lại rành, cậu tôi nói, cô cũng có học hành, khen gái lành nhứt hạng. Cậu tôi đương kiếm nơi vầy bạn, bởi vậy cho nên, cậu tôi ước phải có nơi nào xứng đáng như cô, khó bao nhiêu cậu tôi cũng ráng lăn vô, lạy bà nguyệt vấn xô cho gặp!” “Đứng nói vấy người hay mà nê chấp.” Anh Cô làm bộ giận, anh là chi mà dám cấp đôi tôi, hay là anh thấy mẹ góa con mồ côi, nên anh mới buông lời khi thị. Tuy đói khó chớ chẳng tham nơi phú quý, tuy hàn vi đâu vị chốn sang giàu, anh đừng có tưởng tôi như người ta mà kiếm điều dụ dỗ má đào, ôm duyên gái đi rao đi bán. Tôi chẳng nói Ái nhơn không đáng, nhưng mà phận gối rơm đâu xứng bạn chiếu huê, khó mà trồng hạt lập quần kê, thà che nắng theo bề theo phận.” “Xin lịnh ái mựa đừng vội giận, để cho tôi phân cạn tất lòng, tôi chẳng phải mai dong, cô mựa phòng tìm tất. Chẳng qua thấy cô đầy tư chất, phỉ phong nên tỏ thật tấm lòng, tôi đâu lại dám mong sự bẻ bông cho bướm. Lịnh ái nghĩ đó coi, thiếu chi tay phấn đượm, sao tôi chẳng lượm cho gần, phải tìm tới đây lễ vật cầu thân, cho mỏi chân mỏi miệng. Lại thêm, lịnh ái cũng biết, Cậu tôi là người danh tiếng, lẽ đâu làm chuyện qua đàng, bởi vì chưng chuộng nghĩa đá vàng, đặng mà kết tào khang bền chặt.’ “Anh dầu thật hay là chẳng thật, không ích chi mà chất cho âu, việc tầm tơ giữ phận hái dâu, hơi đâu nói cơ cầu cho mệt. Lại thêm tôi đau đà gần chết, khổ tâm nầy ai biết giả chơn; thôi anh đi nghỉ đi, sáng anh về tôi kính tạ ơn, mắc bịnh nên dời chơn chẳng tiện.” Lát nằm nghĩ tính không nên chuyện, nói ráo khô nước miếng chẳng xong, Anh Cô thiệt chặt lòng, làm mai dong mất tiếng. “Không sao, phải quyền trong cơn biến, kiếm chuyện nói bướng, dĩ thiệt diễn vị hư, nói Anh Cô mang bịnh tương tư, sớm tối mãn tưởng tơ hình cậy. Mưu sâu ai hãn thấu, kế độc chẳng dấu chi, cứ bày đường chỉ ngõ dắt đi, tới nhiều bện có khi cũng đặng mà!” Anh Cô vào phòng luống những bàng hoàng trong dạ, mãn tưởng mơ vàng đá sánh duyên, đã biết câu giai ngẫu tại thiên, còn sợ nỗi con tạo ghét ghen má phấn. “Cho hay phận yếm mang quần vận, phải biết suy cho tận sự nhà, đừng vội cho ong bướm nút nhụy hoa, tình lơ lãng mà ra phụ bạc. Vẫn biết đó phải duyên cầm sắc, nên ngày nhựng đêm tưởng mặt ái hoài, song giằng lòng mựa chớ hở mai, chờ bát nước lên đài sẽ uống. Chừng đó cũng là chẳng muộn, vội chi cho uổng chữ trinh, cho hay chi nặng bằng tình, nhưng mà tình thương vội ắt sinh phụ bạc.”